Odsiecz wiedeńska, czyli jak polska husaria rozgromiła Turków

11.09.1683 Nie damy rady. Bronimy się już od dwóch miesięcy. Nas jest garstka, Turków - całe mrowie. Gdyby nie nasz dowódca, Ernst Rüdiger von Starhemberg, dawno już byśmy poddali miasto. Wczoraj zdobyli rawelin. Z każdym dniem wysadzają kolejne odcinki murów. Przy nadziei trzyma nas już tylko polska obietnica. Królu Janie, śpiesz się!
12.09.1683 rano Wreszcie pokazała się nasza armia! Jednak jej pomoc nie na wiele się zdaje. Większość tych niewiernych psubratów nadal atakuje mury. Polacy, gdzie jesteście?!
12.09.1683 wieczór HUSARIA!!!!! Wiwat król Sobieski! Wiwat husarze! Udało się! Wiedeń ocalony!

Sytuacja polityczna w Europie przed wiktorią wiedeńską

Imperium Osmańskie od XIV wieku podbijało okoliczne terytoria. Pod koniec XVII wieku zajmowali już Azję Mniejszą, Bałkany oraz sporą część Europy Wschodniej i Środkowej, w tym Podole, Węgry i Ukrainę. Ich wódz, wielki wezyr Kara Mustafa miał jednak ambitniejsze plany i zamierzał zająć całą Europę.

Zagrożony król Austrii, Leopold I zaproponował Polsce sojusz przeciwko zbliżającym się Turkom. Polacy mieli już w swojej historii utarczki z Osmanami, jak choćby bitwy pod Cecorą czy Chocimiem. Mieliśmy nie tylko doświadczenie, ale przede wszystkim doborowe oddziały husarii, najlepszej jednostki konnicy w Europie.

Oblężenie Wiednia przez Turków

Kara Mustafa przyprowadził pod mury stolicy Austrii od 140 do 300 tysięcy żołnierzy. W porównaniu z 16 tysiącami obrońców, był to bardzo niekorzystny układ sił. Armia turecka wybrała taką trasę przemarszu, że nikt do końca nie wiedział, co będzie jej ostatecznym celem: Wiedeń czy może Kraków?

14 lipca rozpoczęło się oblężenie. Tureccy saperzy kopali tunele pod umocnieniami i zakładali miny, a obrońcy organizowali w tych rejonach zbrojne wypady. Po dwóch miesiącach zaciętych walk agresorzy w końcu zdobyli rawelin i przyczółki w sąsiednich bastionach. Wiednia broniło już tylko 5 tys. żołnierzy i strażników miejskich. 

Sobieski organizuje polską odsiecz

Szlachecka biurokracja przy mobilizacji armii była jak zwykle czasochłonna. Pomimo tego król Jan III Sobieski stanął z wojskiem pod Krakowem już pod koniec lipca. Udało mu się zebrać około 27 tys. żołnierzy, w tym 24 chorągwie husarii. Kilka dni później Polacy spotkali pozostałe oddziały koalicji austriacko-niemieckiej w miejscowości Tulln nad Dunajem. Trzeba podkreślić, że to właśnie Sobieski objął dowodzenie nad 70-tysięczną armią i opracował plan wiktorii wiedeńskiej.

Sam pomysł był prosty. Wojska niemiecko-austriackie miały atakować wzdłuż prawego brzegu Dunaju i zajmować walką jak największe siły tureckie na lewym skrzydle. Natomiast polska husaria wraz z armatami miała się przekraść przez Lasek Wiedeński i zaskoczyć przeciwnika na prawym skrzydle. Takiego manewru, wróg się nie spodziewał.

Bitwa pod Wiedniem 12 września 1683

Największym błędem Kary Mustafy było zignorowanie zagrożenia. Obóz pozostawił on nieumocniony, a straże niewielkie. Największe siły koncentrowały się wciąż na oblężeniu miasta. Sama bitwa rozpoczęła się rano 12 września. W tym czasie polska armia nadal przedzierała się przez gęsty Lasek Wiedeński. Dopiero po południu zajęła właściwą pozycję. Najpierw zaatakowała polska piechota i artyleria, aby oczyścić przedpole dla jazdy.

Potem wysłano jedną chorągiew husarii porucznika Zbierzchowskiego. Jej zadaniem było rozpoznanie, czy konnica zdoła przejechać oraz dezorganizacja stanowisk tureckich. Dopiero wtedy, około godziny 17, Sobieski dał rozkaz do ataku. Dwadzieścia tysięcy polskich husarzy rozniosło potężną armię wezyra w zaledwie pół godziny!

Po bitwie i znaczenie polityczne

Bitwa pod Wiedniem nieodwracalnie złamała potęgę turecką. Podczas samego starcia zginęło około 20 tys. żołnierzy wezyra. Armia osmańska straciła całe zaplecze, broń i prowiant. Natomiast sam Kara Mustafa został w “nagrodę” za przegraną … uduszony. Niedługo potem przeciwko Imperium zawiązała się Liga Święta, która ostatecznie odzyskała utracone wcześniej ziemie.

A król Sobieski? Obyśmy mieli samych takich dowódców!

• Genialnie wręcz uniknął prowadzenia wojny na terytorium swojego kraju.
• Współfinansował wojnę z pieniędzy papieża i cesarza.
• Stracił zaledwie 1500 żołnierzy.
• Oraz rozpowszechnił w kraju mało znaną wcześniej kawę (A cóż wart żołnierz bez kawy :) )

Cesarz Leopold nie był jednak wystarczająco wdzięczny. Znana jest anegdota, jak obaj władcy spotkali się na oczach wiedeńczyków. Cesarz był zbyt dumny, aby uchylić kapelusza. Tymczasem Sobieski wjeżdżał jako triumfator i wybawiciel, więc czekał na oznakę szacunku. Polski król postanowił przerwać impas i sięgnął do kapelusza, ale w ostatniej chwili zakręcił wąsa. Tym samym zachęcony gestem Sobieskiego, Leopold pierwszy zdjął nakrycie głowy.

To tylko anegdota. Prawdą jest jednak, że cesarz nie oddał honorów przy przeglądzie wojsk i prezentacji królewicza Jakuba Sobieskiego. A to było w ówczesnym zwyczaju. Od tego czasu polscy żołnierze mieli trudności z zaprowiantowaniem, transportem rannych czy nawet pochówkiem poległych towarzyszy. Niestety wielkie zwycięstwo nie zostało należycie docenione przez państwa Europy Zachodniej.

Odsiecz wiedeńska w kulturze

Bitwa pod Wiedniem zainspirowała Jana Matejkę do namalowania obrazu w 200-setną rocznicę odsieczy wiedeńskiej. Następnie malarz sprezentował go papieżowi jako dar narodu polskiego. Obecnie można go podziwiać w Muzeach Watykańskich przed wejściem do Kaplicy Sykstyńskiej.

“Lwa Lechistanu” pod bramami stolicy Austrii malował również Juliusz Kossak, Artur Grottger i Józef Brandt.

W 2012 roku nakręcono film “Bitwa pod Wiedniem” w koprodukcji polsko-włoskiej. Mimo bardzo słabych recenzji i nagród jest to wciąż jedyny współczesny film o wiktorii wiedeńskiej.

Dużo lepszym dziełem jest “Na odsiecz Wiedniowi” z 1983 roku z Anną Dymną, Jerzym Bińczyckim i Jerzym Trelą. Film powstał w 300. rocznicę bitwy. Jest fabularyzowanym dokumentem (link do całego filmu znajduje się w źródłach).

Bitwa pod Wiedniem zainspirowała również szwedzki zespół Sabaton do napisania piosenki “Winged Hussars”:

Źródła i ciekawe strony:

• Broucek P., Zwycięstwo pod Wiedniem 1683, Warszawa 1983
• Sikora R., Husaria pod Wiedniem 1683, Warszawa 2012
• Sajkowski A., W stronę Wiednia, dole i niedole wojenne w świetle listów i pamiętników, Poznań 1984
• Sobieski J., Listy do Marysieńki, Wrocław 1997
• “Na odsiecz Wiedniowi” https://gloria.tv/video/G9G1Fa7jQ6SM3dRTyEbQxfTvJ
• zwiedzanie Wiednia śladami Sobieskiego https://eloblog.pl/sladami-odsieczy-wiedenskiej-zwiedzanie-wiednia/
• LEGO bitwa pod Wiedniem dla dzieci
  • https://www.youtube.com/watch?v=ml4qiyBODtg&t=626s
  • https://www.youtube.com/watch?v=TV0qyl4bMfQ