Bitwa pod Grunwaldem część 2 bitwa i skutki

Palące lipcowe słońce i żar lejący się z nieba. W oddali widać zabudowania wsi Grunwald. Kilkunastokilogramowa zbroja ciąży. Pot zalewa oczy. To już kolejna godzina walki. Miecz z każdym uderzeniem robi się cięższy. Coraz trudniej bronić się, a jeszcze trzeba atakować. Ja albo on. Chyba tylko adrenalina i wola przeżycia prą mnie do przodu. Jeszcze jeden i jeszcze jeden - już nawet przestałem ich liczyć. Wszędzie unosi się kurz wzbijany końskimi kopytami. Czasem nie widać nic, oprócz wrogiej sylwetki.

Bitwa pod Grunwaldem 15 lipca 1410

Pod wsią Grunwald stanęło 51 chorągwi krzyżackich i 90 polsko-litewskich. Przy czym fordowska i sienkiewiczowska wizja "morza białych płaszczy z czarnymi krzyżami" jest tyleż filmowa i romantyczna co nieprawdziwa. Po stronie Zakonu walczyło ok. 250 braci, którzy mieli prawo do takiego ubioru. Dołączyli do nich Ślązacy, Czesi, poddani z Pomorza, wielu zachodnich rycerzy omamionych propagandą o pogańskiej Polsce i Litwie oraz najemnicy. Stronę polsko-litewską pod dowództwem Jagiełły wspomogły oddziały tatarskie, podolskie, mołdawskie, smoleńskie, z Nowogrodu i Śląska oraz najemnicy czescy. Łącznie połączone siły Rzeczpospolitej były większe niż armia francuska w tym samym czasie lub współczesna armia Kanady, Australii, Szwecji, Czech czy Holandii! Ze źródeł wiadomo, ile było chorągwi, ale nie ile osób dokładnie brało udział w starciu. Średnio jeden taki oddział liczył około 150-500 żołnierzy.

Aby rozpoznać się w bitewnym tumulcie ustalono okrzyki “Kraków” i “Wilno” jako hasła rozpoznawcze. Do zbroi podoczepiano dodatkowo wiechcie słomy.


Fragment filmu "Krzyżacy" Aleksandra Forda, ekranizacji książki Sienkiewicza pod tym samym tytułem.

Ostatnie przygotowania do bitwy

Jagiełło specjalnie odwlekał moment rozpoczęcia bitwy. Oddziały polskie skryte w cieniu na skraju lasu nie odczuwały tak bardzo upalnej pogody, jak zakuci w zbroje Krzyżacy wystawieni na odkrytej polanie. W tym czasie władca pasował około tysiąca nowych rycerzy, aby podnieść morale wśród wojska. Wysłuchał mszy i oddał wynik starcia Opatrzności Bożej. Odniesień do Biblii było więcej, jak choćby słynne dwa nagie miecze nawiązujące do Ewangelii św. Łukasza. Według Jana Długosza miały sprowokować Polaków. Warto podkreślić, że sam Jagiełło nie brał udziału w walkach. W tamtych czasach było to spotykane tylko w armiach wschodnich. Obserwował on pole bitwy z pobliskiego wzgórza i wydawał rozkazy przez gońców. Miał świetny wgląd w całość działań i nie ryzykował swoją osobą - szczególnie, że miał już 58 lat.

Czy pod Grunwaldem śpiewano Bogurodzicę?

Utrwaloną przez Długosza ikoną słynnego starcia jest śpiewana przez ogromną armię pieśń -“Bogurodzica”. Czy tak było naprawdę? Muzykolog z Uniwersytetu Muzycznego - Michał Sławecki w wywiadzie w Polskim Radio wyjaśnił, że pewności nie ma. Żadne źródła nie podają też jednoznacznie ani melodii, ani dokładnego tekstu pieśni.

Ale z drugiej strony “Bogurodzica” była polskim hymnem narodowym aż do XX wieku. Co więcej początkowo (w XIII/XIV wieku) była popularną pieśnią kościelną. Później dopiero zaadaptowano ją na utwór rycerski, który zagrzewał do boju wojowników na polach Warny i towarzyszył królewskim koronacjom. Dlatego jest bardzo prawdopodobne (a my święcie w to wierzymy), że to właśnie “Bogurodzica” była utworem, który tak uskrzydlił polską armię pod Grunwaldem.

Warto uświadomić sobie, że pierwotna melodia była wolniejsza, a utwór dużo bardziej dostojny. Rycerze śpiewali ją przed bitwą, aby pojednać się z Bogiem. Wyciszyć wszelkie ziemskie wątpliwości i prosić o pomyślność. Mieli świadomość, że dla wielu z nich są to ostatnie chwile życia. W każdym momencie bowiem może dosięgnąć ich wroga strzała lub miecz. “Bogurodzica” miała być ich tarczą. Śpiewając ją, pojawiał się spokój, wizja stawała się klarowna, a wola żelazna.

Bitwa

Pierwsze uderzenie lekkiej jazdy litewskiej wyeliminowało krzyżacką artylerię z dalszej bitwy. Szybko wyodrębniły się dwa centra walki. Na lewym skrzydle ścierała się ciężka jazda obu stron. Na prawym zaś zakonni zdobywali coraz większą przewagę nad Litwinami i Tatarami. Po około godzinie wojska Witolda musiały wycofać się w pozorowanej ucieczce.

Gdy pogoń zakończyła się i rycerze zaczęli wracać na pole bitwy, na drugim skrzydle Polacy zdobywali przewagę. Był jeden groźny moment, gdy upadła wielka chorągiew królestwa, a zakonni już zaczęli się cieszyć z wygranej. To tylko zachęciło naszych wojowników do większego wysiłku i pomszczenia zniewagi. Zaczęły wracać też oddziały litewskie. Te starcia trwały kolejne dwie lub trzy godziny.

Widząc zagrożoną armię główną, do boju zostały pchnięte krzyżackie odwody w sile 16 chorągwi. Zażywały chwilowego wytchnienia po wcześniejszych potyczkach. Na ich czele stał sam Jungingen. W odpowiedzi wprowadzono do boju polskie posiłki, które rozerwały front i rozpoczęły okrążanie wojsk zakonnych. Zdobyto tabory i obóz. Niedobitki ścigano jeszcze przez 30 km. Wielu utopiło się w pobliskich bagnach. Cała bitwa pod Grunwaldem trwała ponad 6 godzin. W nocy szalała burza. Wielu rannych, którym nie udzielono pomocy, nie dożyła poranka.

Po bitwie i znaczenie polityczne

Kolejnego dnia odnaleziono ciała dostojników zakonnych i z honorami odesłano do Malborka lub pochowano. Szacunek dla ciał pokonanych to tylko jedno z doskonałych posunięć dyplomatycznych. Zdobyto wszystkie krzyżackie chorągwie i zabito wszystkich wyższych dostojników. Uratowali się jedynie 43 bracia młodsi. Łącznie po stronie zakonnej śmierć poniosło około 8 tys. osób, a około 14 tys. dostało się do niewoli. Po stronie polskiej straty wyniosły 1-3 tys. wojowników i 12 znaczniejszych rycerzy.

W samym starciu dzielną postawą wsławił się późniejszy biskup Zbigniew Oleśnicki. Ten 21-letni młodzieniec bez zbroi, ze złamaną kopią i niewielkim doświadczeniem obronił króla zaatakowanego przez jednego z rycerzy zakonnych. W bitwie brali także udział Zawisza Czarny, Mikołaj Powała z Taczewa i Mszczuj ze Skrzynna.

Po kilku dniach odpoczynku wojska Jagiełły zaczęły oblegać Malbork, który został już obsadzony oddziałem Henryka von Plauena, wycofującym się spod Świecka. Zaledwie kilka dni różnicy dzieliły Polaków od bezkrwawego zajęcia największego zamku ówczesnej Europy i ostatecznego pokonania Krzyżaków.

Niemniej jednak bitwa pod Grunwaldem złamała potęgę Zakonu. Dla ich potomków jest to przypomnienie niechlubnej porażki. Przez wieki Grunwald był dla Polaków symbolem zwycięstwa nad pruskimi i niemieckimi agresorami. Władysław Jagiełło ustanowił nawet 15 lipca - świętem narodowym. W 1910 roku postawiono w Krakowie Pomnik Grunwaldzki, zniszczony przez hitlerowców, ale zrekonstruowany po wojnie.

Grunwald w kulturze i obecnie

Co roku na polach grunwaldzkich organizowane jest kilkudniowe święto. Obejmuje ono turnieje rycerskie, pokazy średniowiecznej, wioskę rzemieślniczą oraz jako punkt kulminacyjny inscenizację. Rokrocznie ściąga na nie 2-4 tys. osób z grup rekonstrukcyjnych i bractw rycerskich, a do tego kilkadziesiąt tysięcy harcerzy, turystów i widzów.


Inscenizacja bitwy z 2014 roku

Temat bitwy pod Grunwaldem wykorzystywany był przez Jana Matejkę, Henryka Sienkiewicza i Aleksandra Forda.

Źródła i ciekawe strony:

1. Muzeum Grunwaldu http://muzeumgrunwald.fbrothers.com/
2. Organizatorzy Dni Grunwaldu i inscenizacji http://www.grunwald1410.pl
3. Ochmański J., Władysław II Jagiełło, wyd. Ossolińskich, 1990
4. Długosz J., Roczniki
5. seria Sensacje XX wieku, Wołoszański, odcinek Bitwa pod Grunwaldem
6. https://www.polityka.pl/tygodnikpolityka/swiat/1600775,1,najwieksze-armie-w-historii-swiata.read
7. audycja Janusza Weissa o Bogurodzicy https://www.polskieradio.pl/96/3086/Artykul/1230719%2CCzy-pod-Grunwaldem-spiewano-Bogurodzice
8. Wydra W., Dlaczego pod Grunwaldem śpiewano Bogurodzicę?, Poznań 2000, str. 59-82
9. obrazek wyróżniający "Bitwa pod Grunwaldem" Jan Matejko, zdjęcie zrobione przez Ludmiła Pilecka, commons.wikimedia.org

Przeczytaj też Bitwa pod Grunwaldem część 1 tło historyczne